کیست تخمدان
کیست تخمدان یک بیماری شایع در بین زنان و دختران است که ممکن است هر خانمی در طول زندگی خود حداقل یکبار به آن دچار شود. این عارضه عموما خطرناک نیست و بدون دارو یا درمان ناپدید میشود اما در‌صورتی‌که رشد کند یا بترکد می‌تواند خطرناک و دردآفرین باشد. اگر دچار کیست تخمدان شده‌اید نگران نباشید! می‌توانید از طریق مرکز سلامتی سفیر سلامتی مشاوره بگیرید. در ادامه انواع کیست تخمدان را بررسی می‌کنیم و به علائم و عوارضی که کیست ایجاد می‌کند می‌پردازیم. با ما همراه باشید تا نحوه بهبودی کامل و علل ایجاد کیست تخمدان را توضیح دهیم.
کیست تخمدان چیست؟
تخمدان بخشی از سیستم تولید مثل زنان است که به صورت یک جفت بادامی شکل در دو طرف رحم قرار دارد و از طریق لوله فالوپ به هم متصل است. تخمدان‌ها علاوه بر اینکه به صورت ماهیانه یک عدد تخمک آزاد می‌کنند، هورمون‌های استروژن و پروژسترون را نیز ترشح می‌کنند.
کیست تخمدان به انگلیسی Ovarian Cysts، کیسه‌هایی پر از مایع (گاهی اوقات جامد) با غشایی نازک است که می‌تواند درون تخمدان در دستگاه تناسلی زنان یا روی آن رشد کند. اندازه کیست‌ها ممکن است به اندازه یک فندق یا یک توپ بیس‌بال باشد. کیست معمولا بی‌خطر است و علائمی ایجاد نمی‌کند و ممکن است در طی چرخه قاعدگی مکررا به وجود بیاید و از بین برود.
این نوع کیست در صورتی کشف میشود که به دلایل دیگری به پزشک زنان مراجعه کرده باشید. گاهی اوقات کیست‌ها به قدری بزرگ می‌شوند که عملکرد تخمدان را دچار اختلال می‌کنند و انواعی از درد را در ناحیه لگن یا پایین شکم ایجاد می‌کنند. در صورتی‌که کیست بترکد خطرناک میشود.
آیا در هر دو تخمدان کیست داریم؟
کیست ممکن است در هر دو تخمدان شما یا یکی از آنها ایجاد شود. کیست از نظر اندازه یا محل قرار گیری متفاوت است و در هر دوره زندگی یک زن امکان دارد یکی از تخمدان‌های او را درگیر کند. همانطور که قبلا اشاره کردیم، معمولا کیست تخمدان خطر خاصی ندارد اما ممکن است در موارد نادری تبدیل به توده سرطانی شود یا اینکه به قدری بزرگ و سنگین شود که وزن نامعقول آن باعث پیچش تخمدان و خونریزی داخلی شود.
چه موقع فولیکول تبدیل به کیست میشود؟
فولیکول حاوی مایعی است که از تخمک در حین رشد محافظت می‌کند و زمانی که تخمک آزاد میشود می‌ترکد. اما گاهی اوقات یک فولیکول تخمک را آزاد نکرده یا مایع خود را تخلیه نمی‌کند. اگر تخمک را آزاد نکند، پس از آزاد شدن تخمک منقبض میشود. اگر این اتفاق بیفتد، فولیکول متورم شده و به کیست تبدیل میشود.
انواع کیست تخمدان کدامند؟
به صورت کلی تخمدان‌ها ممکن است دچار انواعی از کیست‌های فانکشنال (عملکردی) یا پاتولوژیک شوند که اصولا خوش خیم هستند. در ادامه انواع کیست را معرفی می‌کنیم و متوجه می‌شویم که کدام کیست تخمدان خطرناک است.
۱. کیست فولیکولی یا فولیکولار (کیست فیزیولوژی)
کیست فولیکولی که به کیست ساده نیز معروف است، رایج ترین نوع کیست تخمدان است و در دسته کیست‌های فانکشنال قرار می‌گیرد. فولیکول‌ها تعدادی کیسه طبیعی در تخمدان هستند که هر کدام حاوی یک تخمک و مقداری مایع است. در چرخه قاعدگی فولیکول رشد می‌کند و در نهایت برای آزاد کردن تخمک باز میشود.
در صورتی که فولیکول بیش از حد طبیعی رشد کند و باز نشود، کیست فولیکولار (فولیکولی) به وجود می‌آید. این نوع کیست بسیار رایج و بی خطر است و معمولا بدون احتیاج به دارو، طی یک یا دو دوره قاعدگی از بین می‌رود. فرد ممکن است بارها به این نوع کیست دچار شود و بدون آنکه بفهمد در بدنش دفع شود.
آیا کیست تخمدان فانکشنال باعث نازایی میشود؟
کیست‌های عملکردی یا فانکشنال در طول چرخه قاعدگی طبیعی ایجاد می‌شوند و باعث ناباروری نشده یا به آن کمک نمی‌کنند.
۲. کیست جسم زرد یا کیست لوتئال چیست؟
زمانی که فولیکول پاره میشود و علائم تخمک گذاری انجام میشود، کیسه فولیکولِ خالی منقبض میشود و نوعی توده سلولی ایجاد می‌کند که کورپوس لوتئوم یا جسم زرد نام دارد. کورپوس لوتئوم با ترشح هورمون استروژن و پروژسترون رحم را برای بارداری آماده می‌کند.
عوارض کیست لوتئال در بارداری خطرناک است. در صورتی که فولیکول پس از باز شدن و آزاد کردن تخمک، بدون اینکه منقبض شود مجددا بسته و پر از مایع میشود. در این شرایط کیست جسم زرد یا لوتئال به وجود می‌آید که معمولا پس از گذشت چند هفته برطرف میشود.
کیست لوتئال از دسته کیست‌های فانکشنال است و نسبت به کیست‌های فولیکولی نادرتر است اما امکان دارد رشد کند و با ترکیدن باعث خونریزی یا پیچ‌خوردگی تخمدان شود.
کیست لوتئال در بارداری خطرناک است؟
اگر باردار هستید، کیست در بارداری روی جنین نیز تاثیری نخواهد داشت. در موارد بسیار نادری که کیست آنقدر بزرگ میشود که می‌تواند به تخمدان‌های شما آسیب برساند یا خطراتی برای بارداری شما ایجاد کند، پزشک می‌تواند آن را برداشته و به شما پروژسترون اگزوژن بدهد تا جایگزین پروژسترون ساخته شده توسط جسم زرد شود.
اندازه کیست لوتئال چقدر است؟
کیست‌های جسم لوتئال معمولاً کمتر از ۳ سانتی‌متر قطر دارند و با دیواره‌ای ضخیم، توده‌دار یا پر متراکم مشخص می‌شوند.
۳. کیست اندومکسیوما یا کیست غیر فیزیولوژی
کیست اندومکسیوما ریشه فیزیولوژی ندارد و در هر دوره پریودی، این کیست در بخش مخاط رحم وجود دارد. این کیست غیرفیزیولوژی هیچ راه خروجی ندارد و به دلیل تجمع خون در کیست با هر سیکل قاعدگی بزرگتر میشود و رفع نمی‌شود. این نوع کیست با دارو قابل درمان نیست.
۴. کیست شکلاتی تخمدان یا آندومتریوما
كيست شكلاتي تخمدان یا بیماری آندومتریوز چیست؟ آندومتر بخشی از بافت داخلی رحم است. در صورتی که آندومتر جایی خارج از رحم رشد کند باعث به وجود آمدن وضعیتی میشود که به آن آندومتریوز می‌گویند.
اگر آندومتریوز به داخل تخمدان سرایت کند باعث به وجود آمدن کیست‌های شکلاتی میشود. کیست شکلاتی یا آندومتریوما حاوی خون غلیظ و متمایل به قهوه‌ای است. این کیست در دسته کیست‌های پاتولوژیک قرار می‌گیرد و درمان قطعی آن جراحی است.
۵. کیست هموراژیک تخمدان چیست؟
درواقع کیست هموراژیک زمانی به وجود می‌آید که کیست‌های تخمدان به هر دلیلی خونریزی کنند. این کیست معمولا با درد همراه است. علت عمده ایجاد کیست هموراژیک مشکلات تخمک گذاری است و فقط برای خانم‌هایی که یائسه نشده‌اند به وجود می‌آید.
۶. کیست درموئید یا تروتوماس
منشا کیست درموئید جنینی است پس برای خانم‌های مجرد و یائسه به وجود نمی‌آید. این کیست زمانی تشکیل میشود که بخشی از سلول‌های جنین در داخل بدن مادر باقی بماند. این سلول جنینی رشد می‌کند و ممکن است در تخمدان بافت چربی، غضروف، مو یا حتی دندان به وجود بیاورد و به این ترتیب کیست درموئید ایجاد شود. کیست درموئید از دسته کیست‌های پاتولوژیک و خوش‌خیم است. کیست درموئید معمولا علائم ندارد و درمان آن با جراحی امکان‌پذیر است.
۷. کیست سیست آدنوما
این نوع کیست غیرسرطانی است اما در خارج از تخمدان و در سطح خارجی آن ایجاد میشود. آدنوم‌ها تومورهای غیرسرطانی هستند. آنها ممکن است در امتداد غدد فوق کلیوی، تخمدان، پاراتیروئید یا هیپوفیز شما رشد کنند. اگر آدنوم شما کوچک است، پزشک ممکن است از درمان دارویی استفاده کند. در موارد شدیدتر، ممکن است به جراحی برای برداشتن آدنوم نیاز داشته باشید.
۸. کیست اینکلوژن تخمدان
کیست‌های انکلوژن کیست‌های خوش‌خیم هستند که معمولاً در زنان یائسه دیده می‌شوند. ویژگی اصلی آنها این است که معمولا کوچک بوده (کمتر از ۵ سانتی‌متر) و دیواره‌های صاف و بدون جدا شدن دارند. آنها می‌توانند در طول زمان تغییر کنند و اغلب ناپدید می‌شوند.
۹. کیست های بدخیم تخمدان و ابتلا به سرطان تخمدان
تا اینجا همه انواع کیست تخمدانی که معرفی کردیم خوش خیم بودند و با دارو یا جراحی قابل درمان بودند اما کیست‌های بدخیم، سرطانی هستند. این نوع کیست‌ها باید سریع تشخیص داده شوند و درمان شوند تا مشکل وخیمی ایجاد نکنند. متاسفانه این نوع کیست دیر علائم نشان می‌دهد و زود تشخیص داده نمی‌شود.
معمولا بیماران به دلایل گوارشی یا سایر بیماری‌ها به پزشک مراجعه می‌کنند و متوجه علائم سرطان تخمدان می‌شوند اما این زمانی اتفاق می‌افتد که سرطان پیشرفت کرده و به بافت‌های اطراف متاستاز کرده است. متاسفانه سرطان تخمدان قابل پیشگیری نیست و درمان آن با دارو یا جراحی به سختی امکان پذیر است.
۱۰. تفاوت کیست تخمدان با تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان چیست؟
برای اینکه هر ماه تخمک گذاری شود، یکی از فولیکول‌های تخمدان رشد می‌کند و وقتی به حد معینی رسید می‌ترکد و تخمک آزاد میشود. فردی که به تنبلی تخمدان مبتلا است، چندین تا از فولیکول‌هایش با هم رشد می‌کنند اما به یکباره رشد آنها متوقف میشود و هیچکدام تخمک آزاد نمی‌کنند و این از مهم‌ترین علائم تنبلی تخمدان است.
دوباره در ماه بعد همان فولیکول‌ها با هم رشد می‌کنند. این موضوع باعث ایجاد زنجیره‌ای از فولیکول‌های نترکیده میشود که حاوی مقداری مایع هستند و به آنها پلی کیستیک می‌گویند.
علائم کیست تخمدان چیست؟
کیست‌هایی که کوچک هستند معمولا علائم خاصی ایجاد نمی‌کنند اما زمانی که کیست تخمدان بزرگ شود امکان دارد باعث بروز برخی علائم مانند تغییرات در قاعدگی، علائم گوارشی و دردهای لگنی شود. در ادامه به برخی از علائم کیست تخمدان اشاره کرده‌ایم:
o قاعدگی نامنظم
o درد هنگام رابطه جنسی
o حساسیت سینه
o علائم مشکلات هورمونی در زنان
o نفخ شکم
o حرکات روده‌ای دردناک
o درد در ناحیه شکم
o درد در ناحیه کمر، لگن و ران
کیست‌های خفیف معمولا به طور تصادفی حین یک سونوگرافی کشف میشود اما گاهی اوقات وضعیت کیست وخیم است و ممکن است در اثر ترکیدگی کیست یا پیچ خوردگی تخمدان علائم زیر بروز کند:
o تب
o ضعف و سرگیجه
o حالت تهوع و استفراغ
o تنفس شدید و تند
o درد بسیار شدید لگن
o خونریزی غیر طبیعی واژینال
o تکرر ادرار
کیست تخمدان در یائسگی ایجاد می شود؟
اکثر کیست‌های تخمدان به چرخه قاعدگی ربط دارند و تعدادی از آنها وابسته به سیکل قاعدگی نیستند. کیست تخمدان پس از یائسگی زودرس کمتر دیده میشود اما اگر زنان یائسه دچار کیست شوند احتمال اینکه تبدیل به سرطان شود زیاد است. این زنان باید وضعیت سلامت تخمدان خود را مرتب چک کنند.
کیست تخمدان در بارداری خطرناک است؟
در دوران بارداری نوع خاصی از کیست به وجود می‌آید که نه تنها خطری ندارد بلکه در ۱۲ هفته اول بارداری به حفاظت از جنین کمک می‌کند و پس از آن در بدن دفع میشود؛ اما گاهی اوقات ممکن است این کیست تا انتهای بارداری از بین نرود که در این صورت باعث خونریزی یا پیچیدگی رحم میشود. با رسیدن به این مرحله باید کیست را با جراحی خارج کرد.
چه افرادی در معرض ابتلا به کیست تخمدان هستند؟
همه زنان و دخترانی که پریود می‌شوند ممکن است دچار کیست شوند. شما ممکن است از وجود کیست خود بی خبر باشید و تا آخر عمرتان هم ایجاد، دفع یا افتادن کیست تخمدان را احساس نکنید. این کیست‌ها بی خطر هستند. زمانی متوجه کیست خواهید شد که تعداد یا سایز آن افزایش یابد. حدود ۸ درصد از زنان دچار کیست‌های وخیمی می‌شوند که نیاز به جراحی دارند.
خوردن چه چیزی باعث کیست تخمدان می شود؟ (غذاهای مفید برای کیست تخمدان)
برای کیست تخمدان چی خوبه بخوریم و چه میوه هایی برای درمان کیست تخمدان مفید است؟ رژیم غذایی کیست تخمدان باید شامل سبزیجات با برگ سبز، سیب زمینی شیرین، کلم، بادمجان، هویج و کلم بروکلی در مقادیر زیاد باشد. مشتی آجیل، هندوانه، پرتقال، گلابی و زردآلو نیز بسیار مهم است.
راه پیشگیری از کیست تخمدان چیست؟
متاسفانه هیچ راهی برای جلوگیری از ایجاد کیست تخمدان وجود ندارد و ابتلا به این عارضه اجتناب ناپذیر است اما شما می‌توانید با انجام آزمایش سونوگرافی به صورت ماهیانه از وجود آن به موقع با خبر شوید. سیکل قاعدگی نامنظم نیز می‌تواند هشداری برای ایجاد کیست تخمدان در بدن باشد.